Zelf noorderlicht zien in Nederland

Op 26 en 27 februari 2023 was het in Nederland opeens weer raak: Er was poollicht zichtbaar in Nederland, en zelfs zo ver als in België zijn er foto’s gemaakt van dit illustere fenomeen. De meesten van ons hoorden hier pas achteraf van. Hoe wisten die anderen het wel? Ik zal hier een kleine crash course geven in ruimteweer, beter bekend als de Engelse term space weather, zodat je de volgende keer ook op tijd op een donkere, noordelijke plek kunt staan om foto’s te maken als deze (of beter, haha!).

NB: Ik ben echt geen ruimteweer-expert! Dit is een samenvatting van wat ik zelf heb geleerd omdat ik baalde dat ik 26 februari gemist had.

Spaceweatherlive en de KP index

Allereerst dit: Om alerts te krijgen als er kans is op poollicht in Nederland, kun je de app ‘Spaceweatherlive’ installeren op je telefoon. Die app stuurt meldingen als er ruimteweer-activiteit is. Hij stuurt een aantal verschillende soorten meldingen, waarvan de bekendste de ‘Kp-index’. Dit is een getal tussen 0 en 9, waarbij 5 t/m 9 gelden als actieve omstandigheden, waarbij er dus kans is op poollicht op midden breedtegraden (waar wij zitten). Er zitten wel wat mitsen en maren aan de Kp-index, waaronder dat het terugblikt op de afgelopen 3 uur. Als je puur op dit getal afgaat, zou je wel eens te laat kunnen komen dus!

Hoe dan wel?

Poollicht ontstaat doordat zonnewind in aanraking komt met waterstof- en zuurstofdeeltjes in onze atmosfeer en ze laat oplichten door de energie die daarbij vrijkomt. Deeltjes die met de zonnewind of op een andere manier aankomen moeten hiervoor dus “neerregenen” op de aarde. Maar de aarde is een hele grote magneet en kan de elektrisch geladen deeltjes ook van zich af duwen. En dan is er geen Noorderlicht te zien. Het magnetisch veld van de zonnewind en de aarde moeten tegenovergesteld zijn om de zonnewind aan te trekken en poollicht te laten ontstaan. Dus er moet eigenlijk best wel veel goed gaan.

Wat voor onze ‘ruimteweersverwachting’ uiteindelijk belangrijk is, zijn de metertjes op spaceweatherlive.com: Onder ‘Real Time Solar Wind’ vind je de snelheid en dichtheid van de zonnewind (speed en density) en de magnetische oriëntatie (Bz). Deze gegevens worden gemeten door een satelliet (DSCVR) tussen de zon en de aarde in. Wat de satelliet meet is nog onderweg naar de aarde. Afhankelijk van de gemeten snelheid hebben we dus een waarschuwingstijd van een uurtje of -in extreme gevallen- 40 minuten.

Boodschappenlijst voor succesvolle aurora-jacht

Wat je wil hebben is:

• dat de Solar Wind snel is (500 km/s, soms lukt het bij 400);
• de Density hoog is (>4 voor fotografisch en >8 voor visueel);
• en heel belangrijk: De Bz moet voor langere tijd negatief zijn (zuid).

Daarnaast moet het natuurlijk donker en helder zijn als je poollicht wilt kunnen zien, net zoals voor het zien van de Melkweg! Sommige mensen reizen zelfs met slecht weer naar donkere oorden in de hoop dat de wolken even aan de kant gaan zodat ze het kunnen zien/vastleggen, maar dit is natuurlijk wel echt voor de opper-diehards. Zelf kijk ik meestal op Meteociel voor gedetailleerde weerkaarten:

Dit is een screenshot van de weerkaart van Noord(West) Nederland. De kleurtjes betekenen wolken, waar het zwart is, is het helder.

Nog meer apps

Er zijn ook nog andere apps die kunnen helpen: Zelf heb ik na de vorige keer de apps My Aurora Forecast en Aurora Alerts geïnstalleerd, allebei erg handig.

Ik vind het bijvoorbeeld super handig van Aurora Alerts dat je live beeld kunt zien van weercamera’s op meerdere locaties. Maar zoals gezegd: deze zijn handig voor erbij. Zelf zweer ik bij de informatie op Spaceweatherlive, met daarnaast een aantal interessante mensen op Twitter zoals om me scherp te houden. Het gebeurt namelijk ook regelmatig dat je zoveel alerts krijgt waar je niets mee kunt (regen, werk, te zwak) dat je een beetje inkakt. Gelukkig zijn daar dan sociale media om je wakker te schudden 🙂

Topje van de ijsberg

Er is nog heel veel meer te doen rondom poollicht natuurlijk, zoals welke processen op de zon het veroorzaken, de cycli daarin, verschillen tussen halfronden, enzovoorts. Om dit stuk zo kort en krachtig mogelijk te houden ben ik daar nu niet op in gegaan. Mogelijk volgt er later nog een uitgebreider stuk met achtergrondinformatie. Voor nu sluit ik af met een geniale flow chart door Vincent van Leijen:

Hopelijk helpt dit om de volgende keer op tijd in de startblokken te staan om zelf ook op aurora jacht te gaan!

Nog even om de verwachtingen te temperen…

Vaak is het poollicht maar kort te zien en is het binnen 15 minuten voorbij. En de felle kleuren zie je meestal alleen op de camera. Met het blote oog komen we meestal niet verder dan grote grijze vormen die ongeveer zo fel zijn als de melkweg. Vandaar dat we ook wel spreken van fotografisch poollicht als het met het oog niet of slecht is te zien.